Bản sắc văn hóa trong kiến trúc có thể được đổi mới theo thời đại, giúp nâng cấp nét đẹp của dân tộc trong sự phát triển của xã hội. Đồng thời, cũng là cách để lưu giữ và truyền tải vẻ đẹp của quá khứ, hướng tới một tương lai tươi sáng hơn. Tuy nhiên, sự phát triển vượt bậc của khoa học, công nghệ cùng xu thế hội nhập cũng là mối lo ngại cho vấn đề bỏ quên hay nghiêm trọng hơn là đánh mất bản sắc văn hóa trong kiến trúc. Do vậy, việc giữ gìn bản sắc văn hóa Việt trong kiến trúc thời 4.0 là yếu tố thiết yếu để xây dựng và duy trì vẻ đẹp của dân tộc cũng như sự phát triển của ngành kiến trúc nói riêng, giá trị văn hóa – kinh tế cả nước nói chung.

Bản sắc văn hóa Việt trong kiến trúc thời 4.0

Quy định về bản sắc văn hóa trong kiến trúc

Theo quy định tại Điều 5 của Luật Kiến trúc năm 2019, bản sắc văn hóa dân tộc trong kiến trúc được hiểu như sau:

1. Bản sắc văn hóa dân tộc trong kiến trúc gồm đặc điểm, tính chất tiêu biểu, dấu ấn đặc trưng về điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội, văn hóa, nghệ thuật; thuần phong mỹ tục của các dân tộc; kỹ thuật xây dựng và vật liệu xây dựng, được thể hiện trong công trình kiến trúc, tạo nên phong cách riêng của kiến trúc Việt Nam.

2. Căn cứ đặc điểm, tính chất tiêu biểu về văn hóa dân tộc của địa phương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm tổ chức nghiên cứu, khảo sát, đánh giá và quy định nội dung yêu cầu về bản sắc văn hóa dân tộc trong quy chế quản lý kiến trúc phù hợp với địa bàn quản lý.

3. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm bảo vệ, giữ gìn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa dân tộc trong kiến trúc.

Bản sắc văn hóa trong kiến trúc thời 4.0

Trong thời đại khoa học công nghệ đang là xu hướng như hiện nay, góp phần tác động một cách trực tiếp tới sự phát triển của đa ngành nghề liên quan, trong đó có kiến trúc. Với độ phủ sóng của công nghệ hiện đại, số lượng công trình lấy cảm hứng hiện đại từ các quốc gia, nền văn hóa khác đang du nhập mạnh mẽ tại Việt Nam những năm gần đây. Điển hình là đa dạng phong cách thiết kế mới được ưa chuộng bởi hầu hết giới trẻ hiện nay, đồng thời được các KTS chú trọng tư vấn như xu hướng sống mới, điển hình là phong cách thiết kế Scandinavian, Japandi, Modern, Minimalism,… Bên cạnh đó, đối với những người yêu thích phong cách cổ điển cách tân, thường lựa chọn thiết kế tân cổ điển sang trọng và Indochine bởi sự tinh tế và thể hiện sức “chịu chi” của gia chủ.

Bên cạnh đó, kiến trúc hiện nay đã có những cải tiến khác biệt so với việc sao chép máy móc các giá trị văn hóa vào công trình thiết kế. Hình mẫu mang bản sắc trong kiến trúc đương đại không phải là sự phục cổ, cũng không đơn thuần là sự quay về với thực tiễn địa phương. Bản sắc trong kiến trúc đương đại có cơ sở vững chắc từ chức năng sử dụng và công nghệ xây dựng hiện đại. Điều cốt lõi cần gìn giữ và phát huy chính là tinh thần, là cái hồn của kiến trúc truyền thống. Do vậy, đã có đa dạng hơn các công trình mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc, trong đó có thể kể đến Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam mới khánh thành vào năm 2024 vừa qua.

Dự án xây dựng Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam – một công trình cấp đặc biệt – được triển khai tại quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, ngay cạnh đại lộ Thăng Long. Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam là đơn vị chủ đầu tư, với tổng kinh phí lên đến 2.500 tỉ đồng. Bảo tàng được thiết kế theo phong cách hiện đại và tối giản, tạo nên dòng chảy lịch sử mang tính trực quan, đồng thời đảm bảo sự hài hòa giữa ánh sáng kiến trúc và ánh sáng tự nhiên. Không gian trưng bày được trang bị hệ thống thiết bị đa phương tiện kết hợp với âm thanh định hướng, cho phép khách tham quan tương tác trực tiếp và có được những trải nghiệm sinh động, mới mẻ.

Qua đó, kiến trúc thời đại mới được hình thành từ sự sáng tạo trong các công trình hiện đại, cùng với quá trình học hỏi, tiếp thu và đầu tư từ các xu hướng kiến trúc quốc tế vào Việt Nam. Nếu tất cả những sáng tạo này đều xoay quanh trục ‘địa phương’, chúng ta sẽ tạo nên một giá trị chung cho cộng đồng – đó chính là yếu tố bản địa, là bản sắc của nơi chốn và vùng miền. Việc kết hợp sức sáng tạo của những kiến trúc sư bản lĩnh với cảm hứng thiết kế từ thế giới, nhưng vẫn giữ được sự kết nối với cộng đồng địa phương, sẽ giúp công trình gắn bó chặt chẽ với bối cảnh khu vực – và vì thế, công trình ấy xứng đáng được đặt tại chính nơi đó. Đây chính là bản sắc văn hóa trong kiến trúc thời đại 4.0.

Yếu tố giữ bản sắc văn hóa việt trong kiến trúc hiện đại

Nhìn lại lịch sử kiến trúc thế giới, kể từ khi ‘chủ nghĩa công năng’ ra đời cùng với các tuyên ngôn đi kèm, người ta dần nhận ra những hệ lụy mà phong cách kiến trúc ‘Hiện đại quốc tế’ mang lại – vốn được xem như một thảm họa khi đã khiến kiến trúc truyền thống ở nhiều địa phương và khu vực bị lu mờ, mất đi vị thế vốn có.

Trong bối cảnh hiện nay, một công thức đơn giản và hiệu quả để lựa chọn công trình kiến trúc có thể dựa trên ba tiêu chí cơ bản:

• TN (Tính địa phương): Công trình được thiết kế phù hợp với địa điểm xây dựng, đảm bảo sự thích nghi về mặt vật lý với bối cảnh địa phương.
• M (Tính mới): Công trình phải mang yếu tố sáng tạo, góp phần thúc đẩy sự phát triển nghệ thuật kiến trúc.
• BS (Bản sắc): Công trình thể hiện rõ dấu ấn văn hóa địa phương, phù hợp với tinh thần của các hiến chương kiến trúc quốc tế.

Một số công trình áp dụng công thức này như: tòa nhà Bitexco xây dựng ở TP HCM, Bảo tàng Quảng Ninh.

Tòa nhà Bitexco tại TP.HCM, hoàn thành vào tháng 10/2010, do kiến trúc sư người Mỹ Carlos Zapata thiết kế. Lấy cảm hứng từ hình ảnh búp sen vươn lên trời cao, công trình biểu trưng cho khát vọng vươn lên của dân tộc Việt Nam – năng động, hiện đại nhưng vẫn giàu bản sắc. Với hình dáng độc đáo, Bitexco hiện vẫn được xem là một biểu tượng kiến trúc đặc trưng của TP.HCM.

Bảo tàng Quảng Ninh, thường được gọi là “Viên ngọc đen huyền bí”, hoàn thành vào tháng 10/2013 do kiến trúc sư người Tây Ban Nha Salvador Perez Arroyo thiết kế. Lấy cảm hứng từ hình tượng than đá – khoáng sản đặc trưng của tỉnh – công trình gây ấn tượng mạnh với lớp vỏ ngoài táo bạo, được tạo hình như tấm gương khổng lồ phản chiếu vẻ đẹp của Vịnh Hạ Long, di sản thiên nhiên thế giới.

Chiêm ngưỡng những công trình kiến trúc ghi dấu ấn bản sắc văn hóa Việt thời 4.0

Bên cạnh vẻ đẹp mang tính biểu đạt qua hình thức bên ngoài như vật liệu hay cảm hứng tạo hình, những mục tiêu và định hướng của Đảng và Nhà nước cũng phản ánh giá trị văn hóa nhất định, gắn liền với tinh thần và đời sống của nhân dân. Vì vậy, trong bối cảnh xã hội không ngừng thay đổi, việc phát triển kiến trúc xanh là lựa chọn phù hợp, đồng thời kế thừa và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc.

Lấy cảm hứng từ hình tượng rồng thiêng trong văn hóa Á Đông, Cầu Rồng không chỉ đóng vai trò là công trình giao thông mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, thể hiện niềm tự hào của người dân Đà Nẵng. Được khánh thành vào năm 2013, đây là cây cầu thứ 7 bắc qua sông Hàn.

Cầu Vàng (Golden Bridge), thường được gọi là “cầu Bàn Tay” ở Đà Nẵng, mang thiết kế độc đáo lấy cảm hứng từ hình ảnh đôi bàn tay khổng lồ nâng đỡ dải lụa vàng mềm mại giữa núi rừng Bà Nà. Ý tưởng này không chỉ tạo nên hiệu ứng thị giác ấn tượng mà còn thể hiện tinh thần giao hòa giữa con người và thiên nhiên – một giá trị sâu sắc trong văn hóa Á Đông. Công trình là sự kết hợp tinh tế giữa nghệ thuật kiến trúc đương đại và biểu tượng văn hóa bản địa, góp phần khẳng định vị thế của Đà Nẵng trên bản đồ du lịch và kiến trúc thế giới.

Kết luận

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, kiến trúc Việt Nam đứng trước nhiều cơ hội và thách thức. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại, vật liệu tiên tiến và tư duy thiết kế mới là điều tất yếu, nhưng không vì thế mà đánh mất bản sắc dân tộc. Giữ bản sắc văn hóa Việt trong kiến trúc thời 4.0 không chỉ là trách nhiệm của giới chuyên môn, mà còn là sứ mệnh gìn giữ cốt lõi văn hóa, tâm hồn và bản lĩnh của dân tộc trong từng công trình. Khi bản sắc được tôn vinh đúng cách, kiến trúc Việt sẽ không chỉ hiện đại mà còn mang giá trị bền vững, sâu sắc và khác biệt trên bản đồ kiến trúc thế giới.

Woodsland, với tinh thần dân tộc tự cường, không ngừng nỗ lực để trở thành niềm tự hào của người Việt. Hướng đến phương châm “Sản xuất bền vững, chất lượng tạo uy tín”, Woodsland cam kết mang đến những sản phẩm đạt chuẩn an toàn, chất lượng cao dưới thương hiệu Woodsland Doors. Mỗi thiết kế không chỉ hiện đại, tinh tế mà còn phản ánh sự thấu hiểu và tôn trọng những ưu tiên, giá trị đặc trưng của người tiêu dùng Việt. Tham khảo những sản phẩm nổi bật của Woodsland Doors dưới đây:

Tham khảo tất cả sản phẩm: Sản phẩm – Woodsland Doors

Bài viết tham khảo

1. Bàn về bản sắc trong kiến trúc ngày nay – Tạp chí Kiến Trúc
2. Toà nhà có thiết kế đạt giải Vàng Kiến trúc Việt Nam của Viettel
3. Bản sắc văn hóa dân tộc trong kiến trúc mang tầm quan trọng như thế nào?
4. Sản phẩm – Woodsland Doors